เทศกาลภาพยนตร์ซันแดนซ์คือเทศกาลสำคัญสำหรับคนทำหนังอิสระโดยเฉพาะชาวอเมริกัน ที่จะได้แสดงผลงานใหม่ของตนออกสู่สาธารณชน เนื่องจากเป็นเทศกาลแรกๆ ของปี จึงทำให้หนังที่ฉายในเทศกาลนี้ถูกผู้คนจับตามอง ไม่เว้นแม้แต่สายสารคดี ซึ่งมีหลายเรื่องโดดเด่นจนเป็นตัวเก็งเข้าชิงออสการ์ในสาขาสารคดียอดเยี่ยมหลายต่อหลายครั้ง

เช่นในต้นปีที่ผ่านมา มีทั้งสารคดีอเมริกาในสายประกวดตั้งแต่ APOLLO 11, Knock Down The House, One Child Nation, American Factory และ Three Identical Strangers หรือสารคดีจากประเทศอื่นในสายประกวดอย่าง Honeyland, Shirkers, Last Men in Aleppo รวมไปถึงสารคดีนอกสายประกวดที่เปิดตัวในเทศกาลนี้อย่าง Won’t You Be My Neighbor?, RBG, An Inconvenient Sequel และ The Hunting Ground

เทศกาลภาพยนตร์ซันแดนซ์ในปี 2020 นี้ จัดขึ้นระหว่างวันที่ 24 มกราคม ถึง 3 กุมภาพันธ์ และมีสารคดีน่าสนใจมากมาย ซึ่งเราคัดมาเพียง 10 เรื่องที่คิดว่าน่าสนใจ และมีประเด็นหลากหลาย ครอบคลุมทั้งทางด้านสังคม เทคโนโลยี การเมือง และประสบการณ์ชีวิต จะมีเรื่องไหนบ้าง ไปดูกัน

1. A Thousand Cuts (สหรัฐอเมริกา / ฟิลิปปินส์)

กำกับ: Ramona S. Diaz (Motherland)

แม้สื่อใหญ่หลายแห่งจะตกอยู่ภายใต้แรงกดดันจากรัฐบาลฟิลิปปินส์ แต่ มาเรีย เรสซา บรรณาธิการบริหารเว็บไซต์ข่าวออนไลน์ Rappler ก็ยังคงเดินหน้าวิพากษ์วิจารณ์การทำงานของรัฐบาล นำเสนอข่าวต่อต้านการโฆษณาชวนเชื่อและการวิสามัญฆาตกรรมผู้คนจำนวนมากของประธานาธิบดีโรดรีโก ดูแตร์เต อยู่บ่อยครั้ง

A Thousand Cuts พาเราสำรวจประเทศฟิลิปปินส์ภายใต้การบริหารของประธานาธิบดี โรดรีโก ดูแตร์เต ผู้ดำเนินนโยบายของตนด้วยการเผยแพร่ข้อมูลเท็จผ่านโซเชียลมีเดีย ขณะที่ มาเรีย เรสซา ต้องสู้กับข่าวเท็จทั้งหลายเพื่อรักษาไว้ซึ่งความจริงและประชาธิปไตย

2. Coded Bias (สหรัฐอเมริกา / สหราชอาณาจักร / จีน)

กำกับ: Shalini Kantayya

คุณคิดว่า AI ไม่เลือกข้างและไม่มีอคติใช่ไหม? คุณคิดผิด!

จอย บัวลามมินิ ผู้วิจัยใน MIT Media Lab ทดลองใช้ระบบการจดจำใบหน้ากับดวงหน้าสีดำ และค้นพบความผิดพลาดในระบบการจดจำใบหน้า สารคดีจะให้ความกระจ่างด้านเอไอ และสิทธิพลเมือง ไปจนถึงการผลักดันออกกฎหมายเพื่อจัดการอคติในอัลกอริทึมครั้งแรกของสหรัฐอเมริกา!

3. Dick Johnson Is Dead (สหรัฐอเมริกา)

กำกับ: Kirsten Johnson (Cameraperson)

ในฐานะคนทำหนัง เคิร์สเตน จอห์นสันค้นพบหนทางที่จะทำให้ ดร. ดิก จอห์นสัน พ่ออายุ 86 ปีของเธอมีชีวิตเป็นนิรันดร์ ผ่านการเล่าเรื่องอันชาญฉลาด การทำภาพยนตร์สุดอัศจรรย์ เจืออารมณ์ตลกร้ายจากครอบครัวของเธอ เธอจินตนาการถึงความตายขณะถ่ายพ่อในปีท้ายๆ สองพ่อลูกจะเผชิญหน้าความตาย หรือ ‘สิ่งที่ไม่มีมนุษย์ผู้ใดหนีพ้น’ นี้ไปด้วยกัน (ดูกันได้ทาง Netflix ปีหน้า)

4. Into the Deep (เดนมาร์ก)

กำกับ: Emma Sullivan

ปี 2016 เอ็มม่า ซัลลิแวน ผู้กำกับชาวออสเตรเลียเริ่มตามถ่าย ปีเตอร์ แมดเซน นักประดิษฐ์และวิศวกรจรวดชาวเดนมาร์ก และกลุ่มนักศึกษาฝึกงานสายฟิสิกส์ที่มาเข้าร่วมเวิร์กช็อปของแมดเซน เขาถ่ายความมุ่งมั่นเพื่อจะเป็นนักบินอวกาศมือสมัครเล่นคนแรกของแมดเซน

แต่แล้วปลายปี 2017 เรื่องราวก็พลิกผัน เมื่อ แมดเซน ถูกตัดสินลงโทษจำคุกตลอดชีวิตในคดีฆาตกรรม คิม วอล นักข่าวชาวสวีเดนบนเรือดำน้ำ UC3 Nautilus ของเขาเอง ซัลลิแวนเล่าว่านี่คือเรื่องราวน่าสะเทือนใจ เพราะในช่วงเริ่มโครงการ เขาตามถ่ายกลุ่มเด็กที่อยากเป็นส่วนหนึ่งของสิ่งดีๆ โดยมีผู้ชี้แนะที่พวกเขาชื่นชมเป็นคนคุมบังเหียน แล้วจู่ๆ ก็เกิดเรื่องไม่คาดคิดขึ้น ตัวสารคดีจะถ่ายทอดคำบอกเล่าของนักศึกษาเหล่านั้น ธาตุแท้ของแมดเซน และคดีฆาตกรรมอันโหดร้าย ซึ่งคำให้การของพวกเขากับการบันทึกของผู้กำกับมีส่วนช่วยในคดีของแมดเซนด้วย (ดูกันได้ทาง Netflix ปีหน้า)

5. The Painter and the Thief (นอร์เวย์)

กำกับ: Benjamin Ree

ศิลปินหญิงคนหนึ่งผูกมิตรกับมิจฉาชีพติดยาผู้ขโมยภาพเขียน ต่อมาเธอกลายเป็นพันธมิตรคนใกล้ชิด เนื่องจากเขาต้องการคนดูแลหลังประสบอุบัติเหตุรถชนสาหัส แม้ว่าเธอจะยังไม่เจอภาพวาดของตนก็ตาม

เบนจามิน รี คือผู้กำกับสารคดีชาวนอร์เวย์คนแรกที่ถูกเลือกให้ฉายในเทศกาลซันแดนซ์ ในทีแรกเขาตั้งใจถ่ายทำเป็นสารคดีสั้นๆ ก่อนที่จะมีเรื่องราวไม่คาดคิดมากมายเกิดขึ้นระหว่างสองฝ่ายจนทำให้เขาต้องทำเป็นสารคดีขนาดยาว

6. Assassins (สหรัฐอเมริกา)

กำกับ: Ryan White (The Case Against 8)

ปี 2017 คิม จ็อง-นัม เสียชีวิตจากการถูกลอบสังหารในมาเลเซีย เขาคือพี่ชายต่างมารดาของคิม จ็อง-อึน ผู้นำเกาหลีเหนือในปัจจุบัน สารคดีพาเราไปดูการดำเนินคดีผู้ลงมือสังหารหญิงสองคน ว่าพวกเธอเป็นนักฆ่าที่ถูกฝึกมา หรือเป็นเพียงเบี้ยล่างที่เกาหลีเหนือหลอกใช้ [สารคดีนอกสายประกวด]

7. The Dissident (สหรัฐอเมริกา)

กำกับ: Bryan Fogel (Icarus)

ปี 2018 ทั่วโลกต่างตกตะลึงกับข่าว จามาล คาช็อกกี นักข่าวชาวซาอุดีอาระเบีย หายสาบสูญไปในบริเวณสถานกงสุลซาอุฯ และเราต้องปะติดปะต่อเรื่องราวการฆาตกรรมอันทารุณนี้จากเงื่อนงำเพียงเล็กน้อย [สารคดีนอกสายประกวด]

8. Taylor Swift: Miss Americana (สหรัฐอเมริกา)

กำกับ: Lana Wilson

สารคดีที่พาเราไปชมเทย์เลอร์ สวิฟต์ หนึ่งในศิลปินแห่งยุคสมัยในช่วงเวลาเปลี่ยนผ่านของชีวิตเธอ การเรียนรู้ถึงบทบาทที่ไม่ใช่เพียงแค่นักร้องและนักแต่งเพลง แต่ยังรวมไปถึงผู้หญิงคนหนึ่ง ผู้มีอำนาจควบคุมส่งผ่านเสียงอันทรงพลัง [สารคดีนอกสายประกวด]

9. On The Record (สหรัฐอเมริกา)

กำกับ: Kirby Dick (The Hunting Ground), Amy Ziering

อดีตผู้บริหารหญิงสายดนตรีฮิปฮอปต่อสู้กับความคิดว่าจะบอกสาธารณชนถึงเรื่องที่เธอถูกข่มขืนโดยชายผู้ทรงอิทธิพลในวงการเพลงดีหรือไม่ สารคดีเรื่องนี้พาเราสำรวจประเด็นทางเชื้อชาติ เพศ อำนาจทับซ้อน และการล่วงละเมิดทางเพศซึ่งส่งผลกระทบร้ายแรงต่อผู้ถูกกระทำและสังคมอย่างมหาศาล [สารคดีนอกสายประกวด]

10. Vivos (เยอรมันนี, เม็กซิโก)

กำกับ: Ai Weiwei (Human Flow)

เหตุการณ์การบุกโจมตีเด็กนักเรียนใน Ayotzinapa Rural Teachers’ College เมื่อปี 2014 ส่งผลให้มีผู้เสียชีวิต 6 ราย และถูกทำให้หายสาบสูญกว่า 43 ราย ครอบครัวของเด็กต่างตกอยู่ในความว่างเปล่ากับคำถามที่ไร้คำตอบ ความยากลำบากในการใช้ชีวิตของพวกเขาถูกถ่ายทอดผ่านความรุนแรงทั้งทางอารมณ์และจิตใจท่ามกลางสังคมเม็กซิกัน [สารคดีนอกสายประกวด]

นอกจากนี้ยังมี

• The Fight (สหรัฐอเมริกา) สารคดีจากทีมผู้กำกับ Weiner เมื่อกลุ่มทนายความจากสหภาพเสรีภาพพลเมืองอเมริกัน (ASLU) ต่อสู้กับการละเมิดสิทธิเสรีภาพของโดนัลด์ ทรัมป์

•  Welcome to Chechnya (สหรัฐอเมริกา) สารคดีของ เดวิด ฟรานซ์ (ผู้เข้าชิงออสการ์จากสารคดี How to Survive a Plague) พูดถึงกลุ่มนักเคลื่อนไหวที่พบอันตรายอย่างคาดไม่ถึงเพื่อเผชิญหน้ากับกลุ่มต่อต้าน LGBTQ ในเชสเนีย
• The Reason I Jump (สหราชอาณาจักร) สร้างจากหนังสือขายดีในชื่อเดียวกันของ ฮิกาชิดะ นาโอกิ เด็กชายชาวญี่ปุ่นวัย 13 ปีผู้บอกเล่าเรื่องราวของตนกับอาการออทิสติก สารคดีนี้จะทำให้พวกเราเข้าใจความคิดของพวกเขามากขึ้น